Szkoła Podstawowa |im. Jana Kasińskiego

    Izba Pamięci Narodowej w Białej jest miejscem upamiętniającym istnienie filii Niemieckiego Obozu Koncentracyjnego dla Małoletnich w Łodzi przy ulicy Przemysłowej. Zebrane w Izbie eksponaty przybliżają pokoleniom prawdę o tragicznych wydarzeniach z okresu II wojny światowej, a także uwrażliwiają na krzywdę wyrządzoną młodym dziewczętom osadzonym w obozie, gdzie przetrzymywane w nieludzkich i trudnych warunkach, były zmuszane do wyczerpującej, ciężkiej, wykraczającej poza możliwości fizyczne i psychiczne, pracy. Od 18 kwietnia 2002 roku Izba Pamięci Narodowej znajduje się w gmachu Szkoły Podstawowej w Białej. Znajdujące się w niej zdjęcia z obozu, eksponaty związane z II wojną światową, korespondencja z Józefem Witkowskim[1], Heleną Galczewską[2] i Bolesławem Zajączkowskim[3] z IPN oraz pamiątki i dokumentacja z organizacji zjazdów więźniarek, dają świadectwo pamięci o smutnym losie więźniarek oraz o heroicznej postawie młodych dziewcząt, które mimo represjom i trudnym warunkom, jakie panowały w obozie, nie ulegały presji prześladowcy, trwając w wyznawanych przez siebie wartościach.

Prace nad powstaniem Izby Pamięci Narodowej sięgają początku lat 70 XX wieku. Dokładnie 7 maja 1972 roku nastąpiło odsłonięcie pamiątkowej tablicy na budynku Szkoły Podstawowej w Dzierżąznej. Treść umieszczona na tablicy brzmiała następująco:

W 27 rocznicę zwycięstwa

nad hitleryzmem

dla upamiętnienia

martyrologii dzieci

więzionych w latach 1943 – 1945

w Dzierżąznej – filii obozu

niewolniczej pracy

z Łodzi przy ulicy Przemysłowej

                 Dzierżązna                                                          Społeczeństwo

                 9 maja 1972                                                        Gromady Biała 

   Na podstawie zapisków kroniki szkoły w Dzierżąznej wnioskować można, że tablica powstała z inicjatywy Powiatowego Komitet do Spraw Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. W czasie uroczystości można było oglądać okolicznościową wystawę (izbę) w budynku szkoły. Należy nadmienić, że program uroczystości informował o zwiedzaniu Izby Pamięci Narodowej.

Z dostępnych źródeł wiadomo, że w 1981 roku Izba nie istniała, co było skutkiem likwidacji szkoły w Dzierżąznej i jej przeniesienia do wsi Biała. Na przełomie lat 1984 i 1985, dzięki Magdalenie Hauke zawiązał się komitet organizacyjny, którego zamierzeniem było doprowadzenie do powstania Izby Pamięci Narodowej poświęconej historii obozu, w szczególności dokumentującej dzieje filii zlokalizowanej w Dzierżąznej. Uzyskanie od ówczesnych władz gminy zgody na utworzenie Izby oraz w porozumieniu z Kołem Gospodyń Wiejskich w Dzierżąznej, zdecydowano, że Izba zostanie zlokalizowana w pomieszczeniu budynku szkoły w Dzierżąznej zajmowanym dotychczas przez wspomniane członkinie KGW. Podczas uroczystości zainicjowano spotkanie więźniarek z harcerzami, uczniami okolicznych wsi i mieszkańcami. Rozmowy z obecnym na spotkaniu J. Witkowskim doprowadziły do wcielenia w życie koncepcji zorganizowania – już za rok – zjazdu byłych więźniarek[4]. Pod koniec 1990 roku Zarząd Gminy Zgierz podjął decyzję o sprzedaży budynku szkoły w Dzierżąznej. Pogarszający się stan techniczny budynku, liczne włamania skutkowały zamknięciem Izby Pamięci Narodowej w 1994 roku. Eksponaty zostały przechowane w prywatnym domu B. Zajączkowskiego, który podjął szereg działań mających na celu zmianę zaistniałej sytuacji. Jednakże wobec braku lokalu dla Izby wyszedł z inicjatywą postawienia obelisku będącego symbolem upamiętniającym przymusowe zamknięcie dzieci w obozie. W 1995 roku z budynku szkoły zniknęła pamiątkowa tablica z 1972r. Zaś 1 czerwca 1996r. miało miejsce odsłonięcie obelisku z pamiątkową tablicą, na której znalazł się napis:

Pamięci

męczeńskiej pracy

dzieci polskich

więzionych

przez hitlerowców

w Dzierżąznej

w latach 1943-1945

                 Dzierżązna 1995                                                 Mieszkańcy

                                                                                            Gminy Zgierz

   Przez kolejne lata Izba nadal nie istniała. Dopiero 18 czerwca 2002 roku, w wyniku starań M. Hauke oraz życzliwości i decyzji rady Gminy Zgierz, nastąpiło uroczyste otwarcie Izby Pamięci Narodowej w nowym pomieszczeniu, znajdującym się w budynku Szkoły Podstawowej w Białej. Gmina Zgierz sfinansowała remont i wyposażenie lokalu. Przechowywane przez lata eksponaty zostały umieszczone w gablotach  i na tablicach. Z tej okazji wydano również ulotkę, zawierającą zdjęcia i historię powstania filii obozu w Dzierżąznej.

22 lutego 2012 roku powiększono zasoby Izby Pamięci o wystawę poświęconą pierwszemu kierownikowi szkoły, panu Janowi Kasińskiemu. W tym dniu dokonano również prezentacji sprzętu multimedialnego, będącego częścią wyposażenia izby, przez co możliwym stanie się  wzmacnianie  przekazu o prezentacje multimedialne oraz filmy traktujące o wydarzeniach z okresu II wojny światowej. Sprzęt został zakupiony dzięki funduszom pozyskanym z Fundacji Banku WBK.

Historia Izby Pamięci Narodowej w Białej pokazuje doniosłość wydarzeń mających miejsce na terenie naszego regionu w latach 1943-1945 oraz ich znaczenie dla mieszkańców, którzy nie ustawali w dążeniach do stworzenia wyjątkowego miejsca upamiętniającego losy mieszkańców regionu i więźniarek osadzonych w obozie. Izba jest odwiedzana przez grupy zorganizowane, jak i osoby indywidualne. Stanowi przedmiot dociekań dla uczniów i ich rodzin – społeczności dbającej o miejsca pamięci narodowej poprzez porządkowanie ich, przygotowywanie okolicznościowych apeli, udział w rajdach edukacyjnych. Słowami trafnie określającymi działania pokoleń wytrwale dążących do urzeczywistniania idei tworzenia Izby będzie cytat zamieszczony na Pomniku Pękniętego Serca w Łodzi: „Odebrano Wam życie, dziś dajemy Wam pamięć”.

Bibliografia:  Blanka Magdalena Hauke, Dzieje Izby Pamięci Narodowej w Dzierżąznej (w:) Z dziejów Obozu Pracy dla Małoletnich w Dzierżąznej, Gmina Zgierz.